ارزیابی عملکرد اسماعیلیان نزاری در زمان حمله هلاکوخان مغول به ایران

هجوم مغولان به سرزمین های اسلامی، نتایج سیاسی، اجتماعی، اقنصادی و فرهنگی گسترده ای در پی داشت. در نخستین مرحله ی هجوم که در سال 616 ه .ق. آغاز شد، در گستره ی فلات ایران، حکومت قدرتمند خوارزمشاهی در معرض تهدیدی اساسی قرار گرفت و در تداوم همین یورش ها، یکسره از میان رفت. دستگاه خلافت عباسی که گرفتار مجادله با خوارزمشاهیان بود از ظهور دشمن جدید و خطرناکی در مرز دولت خوارزمشاهی ناخرسند نبود. اسماعیلیان نزاری ایران، نخستین حکومت مسلمانی بودند که پس از عبور مغولان از جیحون، با ارسال سفیر، فرمانبرداری آنان را پذیرفتند. همین اقدام آنان سبب شد که در شرایطی که خراسان و عراق دستخوش حملات ویرانگر مغول قرار گرفته بود، قلاع اسماعیلیان از آسیب در امان بماند و حدود چهار دهه ی دیگر هم به حیات خود ادامه دهد. اسماعیلیان نزاری با استفاده از شرایط آشفته ی سیاسی می کوشیدند قدرت و قلمروی نفوذ خود را گسترش دهند و با فروپاشی قدرت سیاسی در ایران، این کار را امکان پذیر یافتند. آن ها بارها توانستند فراتر از متصرفات خود گام نهند و سیاستشان اغلب گسترده و موثر بود. با این حال مغولان بر آن نبودند که با اسماعیلیان روابط دوستانه برقرار کنند و دشمنی خویش را با آن ها پنهان نمی داشتند. بنابراین درصدد برآمدند که ابتدا اسماعیلیان و پس از آن خلافت عباسی را از میان بردارند و آخرین ممالک اسلامی قسمت غربی آسیا را نیز به تصرف خویش درآورند، که این امر با فرستاده شدن هلاکوخان مغول به ایران مهیا شد و این پژوهش روشن شدن ماهیت حکومت اسماعیلیان نزاری و ارزیابی عملکرد آن ها را در زمان حمله ی هلاکوخان مغول به ایران مورد بررسی قرار می دهد.